پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، کشور وارد دوره‌ای جدید شد که علاوه بر تحولات سیاسی و اجتماعی، تحولات مهمی در زمینه‌های علمی و فنی نیز به وقوع پیوست. یکی از عرصه‌های که پس از انقلاب اسلامی شاهد تحولات گسترده‌ای شد، عرصه شهرسازی و مهندسی عمران بود. انقلاب ۵۷ نه تنها به تغییرات بنیادی در نظام سیاسی و اجتماعی کشور انجامید، بلکه بر رشد علمی و تخصصی مهندسان و شهرسازان ایرانی نیز تاثیرات زیادی گذاشت.
تحول در رویکردهای شهرسازی و توجه به عدالت اجتماعی
قبل از انقلاب، در دوران پهلوی، شهرسازی در ایران عمدتاً متأثر از الگوهای غربی بود که هویت ایرانی در آن مفقود شده بود، اما پس از انقلاب، در چارچوب ارزش‌های اسلامی و با توجه به مبانی عدالت اجتماعی، توجه ویژه‌ای به نیازهای مردم و به خصوص مناطق محروم و حاشیه‌نشین صورت گرفت. انقلاب ۵۷ باعث شد که شهرسازی در ایران بیشتر بر اساس اصول انسانی، حفظ هویت فرهنگی و اسلامی، و همچنین عدالت اجتماعی و اقتصادی شکل بگیرد. سیاست‌هایی مانند ارائه مسکن اجتماعی، توسعه فضاهای عمومی و مراکز خدماتی در مناطق مختلف شهری و روستایی از جمله مواردی بودند که در این دوره گسترش یافتند.
رشد علمی مهندسان و شهرسازان در دوره جمهوری اسلامی
یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی در حوزه مهندسی و شهرسازی، ارتقاء سطح علمی و تخصصی نیروهای انسانی در این رشته‌ها بود. انقلاب ۵۷ باعث شد که سیستم آموزش عالی در ایران متحول شده و دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به‌ویژه در رشته‌های مهندسی عمران و شهرسازی توسعه یابند. برنامه‌های آموزشی جدید، ایجاد رشته‌های تخصصی در دانشگاه‌ها، و برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های علمی به ارتقاء توانمندی‌های علمی و عملی مهندسان و شهرسازان کمک کرد.
در این دوران، بسیاری از فارغ‌التحصیلان ایرانی که در خارج از کشور تحصیل کرده بودند، به وطن بازگشتند و در پروژه‌های مختلف عمرانی و شهرسازی مشارکت کردند. همچنین، پس از انقلاب، جمهوری اسلامی ایران به منظور حمایت از توسعه و شکوفایی علمی کشور، برنامه‌های ویژه‌ای برای پژوهش و توسعه در حوزه‌های مختلف علمی، از جمله شهرسازی، طراحی کرد. این حمایت‌ها موجب رشد چشمگیر پروژه‌های تحقیقاتی و علمی در این حوزه شد.
تاثیر انقلاب ۵۷ بر ساختار شهری و پروژه‌های عمرانی
یکی دیگر از آثار انقلاب اسلامی بر شهرسازی ایران، توجه بیشتر به توسعه پایدار و برنامه‌ریزی شهری مبتنی بر نیازهای واقعی جامعه بود. پروژه‌های عمرانی که در دوران پیش از انقلاب به‌طور عمده در جهت توسعه زیرساخت‌های شهری بزرگ و شیک بود، پس از انقلاب تغییر جهت داده و به ایجاد مسکن ارزان، توسعه امکانات رفاهی در مناطق مختلف و ایجاد فضایی برای رشد فرهنگی و اجتماعی در کنار توسعه فیزیکی شهری معطوف شد.
همچنین، تحولات ناشی از انقلاب باعث شد که پروژه‌های متعددی در زمینه بازسازی و نوسازی شهرها، به ویژه در شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی، در دستور کار قرار گیرد. شهرهای جدید، طرح‌های بهسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده، و همچنین تأسیس سازمان‌هایی مانند «شهرداری‌ها» برای مدیریت شهری و هماهنگی پروژه‌های عمرانی از جمله دستاوردهای مهم این دوره بودند.
در مجموع، انقلاب اسلامی ایران نه تنها تحولی بنیادین در نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور ایجاد کرد، بلکه به شکوفایی و رشد علمی مهندسان و شهرسازان نیز کمک کرد. با توجه به نیازهای جدید کشور و با اتکا به ارزش‌های اسلامی و انسانی، شهرسازی در ایران به مسیری جدید و با تمرکز بر عدالت اجتماعی، توسعه پایدار و هویت فرهنگی ایرانی-اسلامی گام برداشت. این روند، باعث شد که مهندسان و شهرسازان ایرانی در دوران جمهوری اسلامی، در عرصه‌های علمی و عملی به دستاوردهای چشمگیری برسند که تاثیرات آن همچنان در پروژه‌ها و طرح‌های شهری کشور مشاهده می‌شود.
نگارنده:انسیه قربانی نیا معاون شهرسازی و معماری شهرداری منطقه۱۱ تهران