امتداد _ گروه فرهنگ و ادب: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در کنار تمام اتفاقات مثبت خود، مشکلاتی هم دارد. مشکلاتی اعم از محل برگزاری این رویداد فرهنگی که با گذشت سال‌ها هنوز هم مکان مشخصی به صورت ثابت برای این مهم در نظر گرفته نشده است و هر سال بر سر شهر آفتاب و مصلی امام خمینی تهران دعواست. حذف بُن‌های خرید حضوری و رهسپاری آن‌ها به بخش مجازی، حضور کتابفروشان در کنار ناشران در بخش مجازی این رویداد فرهنگی به زعم بسیاری از اهالی صنعت نشر از دیگر مشکلات برگزاری نمایشگاه کتاب طی این سال‌هاست.
برای پاسخ به همگی این سوالات امتداد در پرونده‌ای با عنوان «نمایشگاه کتاب تهران و ناشران» به سراغ ناشران مختلف رفته است. اولین شماره این پرونده با عنوان «وزارت ارشاد باید کاغذ یارانه‌ای را در حد نیاز ناشران به آن‌ها بدهد؛ مصلی امام (ره) جای بهتری برای برگزاری نمایشگاه کتاب است» به گفتگو با محمد عزیزی مدیر نشر روزگار اختصاص داشت.
در قسمت دوم این پرونده سراغ مسعود فرزانه مدیرعامل انتشارات به نشر (آستان قدس رضوی) رفته‌ایم.
مشروح این گفتگو در ادامه می‌آید؛
* آقای فرزانه مصلی تهران یا شهر آفتاب؟ کدام‌یک برای برگزاری نمایشگاه کتاب مناسب‌تر است؟
توجه به معماری و فضا و کانسپت نمایشگاه‌های کتاب همواره دغدغه برگزارکنندگان در سرتاسر جهان است. زیرا نمایشگاه کتاب بزرگترین رویداد فرهنگی هر کشوری است. ایجاد سهولت و راحتی برای بازدیدکنندگان و انتقال پیام فرهنگی به آنها بخشی از ماموریت مکان نمایشگاه است.
بنابراین با توجه به موقعیت جغرافیایی، امکانات، مساحت و فضا و از همه مهم‌تر نظرسنجی‌های سال‌های گذشته از کارشناسان و فعالان حوزه کتاب، به نظر می‌رسد مصلی محل مناسب‌تری برای برگزاری نمایشگاه است. ضمن اینکه تغییر مداوم مکان برگزاری نمایشگاه و به جمع بندی نرسیدن درباره یک مکان ثابت، برای غرفه داران، مجریان برگزاری و مخاطبان جلوه خوشایندی ندارد و برنامه‌ریزی‌ها را دچار مشکل می‌کند. لذا چه خوب می‌شود اگر یک بار این بحث تعیین تکلیف شود و تا مدتی مثلاً برای پنج سال، یک مکان انتخاب و اعلام شود.
* ارائه بُن‌ها تخفیفی در بخش مجازی چه‌طور؟ عامل تشویق‌کننده هست؟
درهم تنیدگی فضای مجازی و حقیقی و تجربه‌های خوشایند خرید مطمئن در فضای مجازی بخشی از واقعیت امروز ماجرای فروش محصولات فرهنگی و از جمله کتاب است و نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد. بدیهی است استفاده از همه ظرفیت‌های موجود بهترین حالت ممکن است. در بحث استفاده از بن‌ها هم بهتر بود هر دو شیوه فعال باشد.
اما اگر به دلایل زیر ساختی و محدودیت‌های اجرایی مجبور به انتخاب یک مدل توزیعی باشیم، قطعاً توزیع بن و تخفیفات در فضای مجازی اولویت دارد. چوون هم دامنه گسترده‌تری از مخاطبان در اقصی نقاط کشور را شامل می‌شود و هم اینکه می‌توان لذت حضور فیزیک در نمایشگاه را تجربه کرد، اما خرید را به صورت مجازی انجام داد و از بن‌های تخفیفی بهره برد.
* براساس تجربه حضورتان در نمایشگاه کتاب مخاطبان بیشتر دنبال چه موضوعی هستند؟
یکی از قالب‌های مورد علاقه برای مخاطبان در هر سنی که باشند، داستان، روایت و رمان است. اساساً قصه جذاب است و سخت‌ترین و پیچیده‌ترین مفاهیم انسانی و اخلاقی، تند ترین انتقادات اجتماعی و سیاهی‌ها و سفیدی‌ها را می‌توان در قالب قصه و داستان و رمان مطرح کرد. به خصوص در سال‌های اخیر میل مخاطب به روایت بیشتر شده است.
گویی خواندن زندگینامه‌های داستانی شخصیت‌های معاصر، تاریخی و نوشتن روایت از موضوعات مثل تجربه مادری، تجربه فقدان، سوگ, عزاداری و… آدم‌های را به هم نزدیک می‌کند چرا که بر اساس مفاهیم انسانی و تجربه بشری هستند. به نظر می‌رسد باتوجه به اقبال مخاطبان از روایت و رمان بهتر است در بخش جنبی نمایشگاه هم به این قالب‌ها بیشتر توجه شود و بر نامه‌های ویژه ای تدارک دیده شود و امروزه برای گفتگوی موثر با نسل‌های گوناگون به شدت نیازمند به قصه و روایت هستیم.
* برگزاری بخش حضوری و مجازی را به صورت همزمان مناسب می‌دانید؟
شکی نیست که همه گیری ویروس کرونا یکی از بلایای سال‌های اخیر بوده است اما محدودیت‌های متاثر از آن باعث شد برای اولین بار در کشور ما نمایشگاه کتاب به صورت مجازی برگزارشود. اتفاق بسیار مبارک و فرخنده ای که اگرچه در نوبت اول برگزاری آزمون و خطاهایی داشت، اما با برطرف شدن اشکالات به یکی از بزرگترین رویدادهای فرهنگی کشور مبدل شد.
برگزاری نمایشگاه به هر دوصورت مجازی و حضور کامل‌ترین و مطلوب‌ترین شکل برگزاری است. چرا که درصد بسیار زیادی از علاقمندان کتاب در شهرهایی دور از پایتخت هستند و امکان حضور ندارند. نمایشگاه مجازی نمونه بارزی از عدالت فرهنگی است. امکان جستجوی کتاب در فرصت و آرامش بیشتر، دسترسی ۲۴ ساعته به نمایشگاه از دیگر مزایای نمایشگاه مجازی است.
ضمن اینکه در نمایشگاه مجازی زحمت حمل و نقل کتاب‌های خریداری شده را شرکت پست متقبل می‌شود. البته که نمایشگاه حضوری به عنوان جدی ترین و پرشورترین دورهمی کتاب کشور بسیار مطلوب است و باید با قوت و قدرت ادامه یابد.
* به نظر شما نمایشگاه می‌تواند در قالب رویدادهایی که سابق بر این تحت عنوان طرح‌های فصلی انجام می‌شدند، در جریان باشد؟
موافق نیستم. اصحاب کتاب و فرهنگ به حداقل یک مهمانی سالانه نیاز دارند که این اتفاق در نمایشگاه کتاب می‌افتد. در همه جای دنیا برگزاری نمایشگاه اصلی و بین المللی کتاب موضوعیت دارد و طرح‌های فصلی، بازار اینترنتی کتاب، نمایشگاه‌های استانی و غیره جای این مهمانی بزرگ فرهنگی را پر نمی‌کنند و نمایشگاه، چیز دیگری است.
* حضور کتابفروشان در کنار ناشران در نمایشگاه کتاب و بخش مجازی چه‌طور است؟
یکی از انتقادات و اعتراضات همیشگی کتابفروشان این بود که فرصت حضور در نمایشگاه کتاب را ندارند و برگزاری نمایشگاه کتاب باعث کسادی بازار آنها می‌شود. خوشبختانه راه‌اندازی بازار کتاب، محدودیت جغرافیایی را برای کتابفروشان بی‌معنا کرد و باعث شد دامنه مشتریان و مخاطبان هر کتافروشی به وسعت همه ایران امتداد پیدا کند که این اتفاق، اتفاق خجسته و مبارکی است.
اما از طرفی ناشران هم حق دارند سالی یک بار رویدادی منحصر به خود داشته باشند، آثارشان را تبلیغ کنند و به دور از واسطه با مشتریان خود مواجه شود. تلفیق حضور کتابفروش ها و ناشران در بخش مجازی و حتی حضوری در طول مدت نمایشگاه را مطلوب نمی دانم و معتقدم کتابفروش ها باید به فکر یک رویداد کشوری و حتی بین المللی منحصر برای خود و صنفی و تخصصی باشند. چرا که نمایشگاه کتاب برای ناشران صرفاً بحث فروش نیست و مسائل دیگر و مهم‌تر از فروش هم در کنار آن مطرح است. بنابراین باید مطالبات کتابفروش ا را شنید و برای حل آن به صورت تخصصی و برنامه ریزی شده کار کرد. اما نمایشگاه را برای ناشران باقی گذاشت.
* نظرتان درباره اجاره بهای غرفه‌های نمایشگاه چیست؟
در هر حال ناشران کوچک که گردش مالی بالایی ندارند طبیعتاً از این مساله متضرر می‌شوند. اساساً رویداد نمایشگاه کتاب یک رویداد کاملاً فرهنگی و به نفع فرهنگ کشور است و وزارت ارشاد و خانه کتاب به عنوان متولی برگزاری آن، خیلی نباید به دنبال انتفاع مالی از این نمایشگاه باشد.
در کنار هزینه‌های بسیار بلند بالای نمایشگاه، کاهش قیمت اجاره غرفه‌ها و حمایت از ناشران هم باید باشد تا به خصوص ناشران کوچک توسط ناشران بزرگ و پردرآمد بلعیده نشوند و فرصت بروز و حضور پیدا کنند.